De eerste automaat met hoogtemeter van Oris

De Oris Big Crown ProPilot Altimeter,
’s werelds eerste automatisch mechanische
hoogtemeter horloge. 

Normaal gesproken houden we ons bij Urenwerk voornamelijk bezig met de fascinerende wereld van vintage horloges.  
En promoten we de hobby van het sleutelen aan oude uurwerken, zodat deze weer in ere hersteld kunnen worden. Voor deze nieuwe Oris maken we graag een uitzondering.  Meer dan 75 jaar nadat Oris haar eerste pilotenhorloge produceerde, presenteert dit bedrijf – de Oris Big Crown ProPilot Altimeter, ’s: werelds eerste automatisch mechanische horloge met een mechanische hoogtemeter. Een waardige opvolger die niet onopgemerkt zal blijven bij de horlogeliefhebbers. 

Deze Oris Big Crown ProPilot Altimeter is speciaal ontwikkeld om te dienen als een high-performance instrument voor piloten, bergbeklimmers, onderzoekers en wetenschappers die op grote hoogte werken. De 47mm meerdelige stalen kast herbergt een Oris automatisch uurwerk en een Zwitserse, mechanische, barometrische hoogtemeter en barometer. 

De Oris Big Crown ProPilot Altimeter heeft twee kronen.
De kroon op 2 uur is een conventionele kroon om tijd en datum
 inte stellen en om het horloge zo nodig op te winden
(het automatische uurwerk heeft een gangreserve van 38 uur).

Eén van de grootste uitdagingen waar de Oris-technici voor stonden, was het ontwerpen van de wijzer van de hoogtemeter. Omdat het hoogtemetermechanisme klein genoeg gemaakt moest worden om in een polshorloge te passen, moest de wijzer extreem lichtgewicht zijn, maar toch stijf genoeg om eventuele toleranties (en daardoor inaccurate waardes) te vermijden. De oplossing was de vervaardiging uit gelamineerde koolstofvezel, waardoor de wijzer zeven maal zo licht werd, maar 10 maal zo stijf als de gemiddelde horlogewijzer.

De nieuwe Oris ProPilot collectie: (v.l.n.r.) de Big Crown ProPilot Chronograph GMT, 

de Big Crown ProPilot Day Date en de Big Crown ProPilot Date. 

Alle drie met een geribbelde rand langs de lunette – een 

designelement dat op de turbines van een straalmotor geïnspireerd is. 

Een andere uitdaging was de bescherming van het binnenwerk van het horloge tegen vocht wanneer de hoogtemeter geactiveerd wordt. Oris patenteerde hiervoor een nieuwe hoogtemeterbediening en ventilerende kroon, die dankzij een membraan van PTFE dat een dampbarrière creëert, voorkomt dat vocht in het horloge kan binnendringen.  De hierboven genoemde aspecten worden beschermd door een Oris patent op de multifunctionele bediening c.q. ventilerende kroon en het coaxiale ontwerp van het horloge- en het hoogtemetermechanisme, inclusief een geskeletteerde mechanismehouder en de koolstofvezel wijzer.

De werking van de Oris Big Crown ProPilot Altimeter 

Een tweede geschroefde kroon op 4 uur bedient de hoogtemeter. Omlaag gedraaid in de ‘0-stand’ is de hoogtemeter niet actief. Het horloge is waterdicht tot 10 bar. De hoogtemeter wordt geactiveerd door de kroon omhoog te draaien naar ‘stand 1’, herkenbaar aan een rode ring. Wanneer de kroon wordt uitgetrokken naar ‘stand 2’ kan de hoogtemeter gekalibreerd worden. Eenmaal ingesteld geeft het horloge de huidige hoogte aan met behulp van de gele indicator, plus de bijbehorende luchtdruk met de rode indicator. De hoogteschaal bevindt zich langs de buitenste wijzerplaatring; hij meet hoogtes tot 15.000 voet of 4500 meter.

Er zijn twee modellen geproduceerd, één met een schaalverdeling in voeten en één in meters. De luchtdrukschaal ligt verdiept tussen de hoogteschaal en de centrale wijzerplaat. Wanneer de hoogtemeter niet meer vereist is, wordt de kroon teruggesteld naar stand 0 door hem omlaag te draaien. 

Oris in vogelvlucht

De Oris Pointer Date uit 1938 had een centrale wijzer 

die de datum aangaf en een extra grote kroon. 

Tegenwoordig Oris’ bekendste designkenmerken. 

De historie van de vervaardiging van horloges en die van de luchtvaart zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ontwikkelingen in de luchtvaart gedurende de eerste vier decennia van de 20e eeuw, zetten de gedachte dat zwaarder-dan-lucht vliegen een onmogelijke droom was, om in een commerciële, industriële en militaire werkelijkheid. Vliegen was de toekomst – het was snel, opwindend, gevaarlijk en de mannen en vrouwen die het luchtruim kozen, werden gezien als helden. 

Net als de vliegmachines zelf waren de eerste vlieginstrumenten erg eenvoudig. Al snel werd duidelijk dat piloten behoefte hadden aan kwaliteitsinstrumenten voor tijdwaarneming waarop ze konden vertrouwen bij het plannen van hun routes en manoeuvres en tijdens hun missies in de lucht. Gedurende die eerste jaren van de luchtvaart – begin 20e eeuw – waren zakhorloges het meest gangbaar. Maar voor piloten, die handschoenen droegen om zich tegen de elementen te beschermen, was onhandig gezoek naar een zakhorloge beslist geen optie. 

De Oris Royal Flying Doctor Service Limited Edition
 is een eerbetoon aan het werk van de Royal Flying Doctor Service,
dat vliegmedische zorg levert in geheel Australië.

Het praktische alternatief was een horloge dat je om de pols droeg. Polshorloges betekenden dat piloten de tijd snel en gemakkelijk konden controleren, zonder gezoek of ingewikkelde bewegingen. Binnen afzienbare tijd droegen piloten overal ter wereld een polshorloge. 

Maar ze waren nog niet perfect, dus er volgden verbeteringen. De uurwerken werden kleiner, omdat de meeste piloten in de weinige ruimte die hun cockpit bood niet zonder problemen een zakhorloge om hun pols konden dragen. De wijzerplaten werden beter afleesbaar; teruggebracht tot de meest essentiële functies, met lichtgevende materialen op de wijzers en uuraanduidingen voor afleesbaarheid gedurende nachtvluchten. En de kronen werden groter, zodat piloten hun horloge ook met handschoenen aan konden bedienen. 

 

Terwijl de vliegmachines en de mannen en vrouwen die erin vlogen steeds populairder werden, groeide ook de invloed van de uitstraling van het pilotenhorloge. Degenen die terugkeerden van hun inzet tijdens de oorlog waren helden – en hun standaard luchtmacht horloges werden een symbool voor hun heldendaden. De luchtvaart maakte polshorloges niet alleen beter, maar ook modieuzer.

De keuze van piloten 

Oris speelde een wezenlijke rol in al deze veranderingen. De originele Big Crown Pointer Date uit 1938 was nog maar het begin, niet alleen dankzij z’n extra grote kroon, maar vooral om zijn pointer date functie. Een functie die een van Oris’ bekendste designkenmerken zou worden. 

In de daaropvolgende decennia heeft Oris talloze pilotenhorloges geproduceerd. In de afgelopen 20 jaar zijn er vele ontwikkeld ter ere van partners van Oris; andere waren Limited Editions, vervaardigd om belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van de luchtvaart te gedenken of de prestaties van hedendaagse piloten te eren.

 Accurate polshorloges speelden een cruciale rol in de oorlog. 

Hier stemmen Amerikaanse piloten hun horloges op elkaar af. 

De Oris Flight Timer 1945 LE markeerde dat de Tweede Wereldoorlog 60 jaar geleden plaatsvond, de Oris Polly Vacher Limited Edition was gewijd aan de opmerkelijke Britse pilote die in 2003 als eerste vrouw via de Noord- en de Zuidpool solo rond de wereld vloog. En dit jaar belichaamt de Oris Royal Flying Doctor Service Limited Edition de relatie tussen Oris en de legendarische Australische vliegende gezondheidszorg.

Belangrijke pijlers van de Oris luchtvaartcollectie zijn de Big Crown (een voortzetting van het verhaal dat 76 jaar geleden begon), de BC3 en de BC4. De BC3 werd in 1999 geïntroduceerd en is een klassiek pilotenhorloge, met een robuuste ronde kast en een zwarte of witte wijzerplaat met eenvoudige, zeer goed afleesbare details. Het BC4-design verscheen voor het eerst in 2008. Het ontwerp was gebaseerd op de instrumenten in de cockpit en het horloge zat boordevol functionaliteit. De huidige modellen bieden chronograaf, retrograde datum, regulateuruurwerk en een Worldtimer die drie tijdzones tegelijk weergeeft, waarvan er één met behulp van plus- en min-poussoirs aan beide zijden van de kast in stappen van 1 uur voor- of achteruit bijgesteld kan worden. In 2009 won de BC4 de prestigieuze Red Dot Design Award. 

Kelton; een goedkoop horlogemerk uit de Timex stal

In 1854 werd aan de Noord-Oostkust van de Verenigde Staten de basis gelegd voor het bedrijf dat tegenwoordig bekend staat als Timex. Een merk voor de working class heroes. In de jaren 60 marktleider qua volume. Groot geworden dankzij eenvoudige horloges met robuuste calibers (zonder jewels). In de jaren '50, toen de eerste horloges onder de merknaam Timex op de markt kwamen, was één op de drie verkochte horloges een Timex. Na de succesvolle jaren 60 kwam het bedrijf in de beruchte jaren 70 in zwaar weer terecht. Alle op Swiss Made gebaseerde horlogemakers kregen te maken met de revolutie van de goedkoop te produceren (en bovendien uiterst nauwkeurige) quartzhorloges en aansluitend de digitale revolutie (kortstondig de LED horloges en daarna de LCD quartzjes).

De stift-anker
Een van de tactieken van Timex was om betaalbare mechanische Zwitserse horloges op de markt te zetten om te kunnen concurreren. Dit werd onder meer het merk Kelton.

Eenvoudig maar doeltreffend uurwerk

 Deze 'stift-anker' (Roskopf) mechaniekjes, hadden geen juwelen nodig en hielden zich desondanks prima (andere namen hiervoor zijn pin-pallet of pin-lever escapements). Ze zitten in verbazingwekkend veel goedkopere horloges. Ingersoll, een van de bedrijven die opging in US Time (Timex), heeft dit soort caliber groot gemaakt doordat zij begin vorige eeuw een horloge wisten te maken dat even duur was als één dag arbeidsloon: 1 dollar. De zogenaamde one dollar watches. Zijn deze uurwerkjes dan altijd troep? Nee; het mooie is dat ze vrijwel even betrouwbaar waren als een horloge van 1000 dollar. De firma Oris, bekend van dure horloges, wist op basis van dit stiftankeruurwerk zelfs 242 certificaten te verkrijgen.

Kelton 1134 uit 1968

Makkelijk te identificeren

Maar goed, Kelton dus. Ik heb er twee; eentje uit 1968 toen alles nog OK leek, en een uit 1976: het hoogtepunt van de horloge shake-out. Timex horloges, en dus ook Kelton horloges, zijn zeer eenvoudig te identificeren aan de wijzerplaat. Hierop bevindt zich een tweetal nummers: De linker 4 zijn het modelnummer. De rechter 4 of 5 bestaan uit het het caliber en het jaartal. Is de rechterkant 2468 dan betreft het een horloge met Timex Model 24 caliber uit 1968. Alle Timex calibers worden hier goed beschreven, mocht de wijzerplaat niet eenduidig zijn. Soms is het getal moeilijk leesbaar (onder de rand) en dien je het uurwerkje even te lichten uit de kast.

Niet gemaakt om aan te sleutelen

Mijn ene Kelton, een Kelton 1134 uit 1968 is vierkant en heeft een zeer herkenbaar, simpel caliber Model 24 welke in 1963 geïntroduceerd werd en het tientallen jaren heeft volgehouden. Op basis van dit caliber zijn er zeer veel varianten gemaakt. Dit model is het basismodel en heeft geen complicaties. Alle onderdelen zitten tussen twee platen (plateaus) vast en reparaties zijn dan ook niet de bedoeling (wegwerp-artikel). Het horloge bevat geen lumen en ik draag hem op bruin leer. Een beetje aan de kleine kant anno 2011, maar wel een tijdsicoon en... hij loopt prima. Verdere info: Waterproof en voorzien van ArmaChoc.De tweede Kelton betreft een vrouwenmodel (mannen zou kunnen, maar hij is écht klein) welke er lustig op los tikt. Deze Kelton 23570 komt uit 1976 en is rond, bevat lumen, een vrolijke rode secondewijzer en een datum functie. Het blijkt een caliber Model 25 te bevatten; welke gelijk is aan de hierboven genoemde Model 24 maar dan met datum functie. De wijzerplaat vermeldt verder nog water resistant en ArmaChoc; het protectiesysteem van Timex (net als dat je Incabloc hebt).  Dit horloge loopt ook prima, maar is voor mij dus echt te klein. Opvallend is overigens dat de spacer (de ring die het caliber in de kast vastzet) bij de recentere Kelton van plastic is, waar deze in de jaren 60 versie nog van staal waren. Onderdeel van de bezuinigingen gok ik.

ArmaChoc; de Incabloc van Kelton

Zijn het collectors-items? 

Zeker niet, maar ze staan wel voor een bepaalde tijd in het horlogeverleden: die waarin massaproductie (op zijn Henry Fords) gemeengoed werd en waarbij traditionele horlogemerken er alles aan deden de Aziatische invasie te keren. Het heeft nog tot eind jaren 90 geduurd voordat de industrie er weer bovenop was.

Kelton 23570 met kaliber 25 uit 1976